Prof. Joshua Mkhululi alikuwa msomi ambaye alitumia muda mwingi wa maisha yake kuipambania Afrika, akifundisha na kutetea ukombozi wa bara na watu wake. Inasikitisha kwamba hata Tanzania ambako aliishi tangu 1976 na kutoa mchango mkubwa, ni kidogo sana kinachojulikana kuhusu mchango huu mkubwa.
Alizaliwa na kuitwa jina la Ken Edwards mnamo 22 Januari 1945 huko Jamaica na alikuwa mhitimu wa Chuo Kikuu Jimbo la California na Shule ya Biashara ya Stanford. Alikuwa Rastafari na mwanachama wa jumba la Makabila Kumi na Mbili la Israeli ambaye pia alikuwa rafiki yake Hayati Bob Marley ambaye alisoma naye shule ya awali.
Lakini hapo baadaye aliamua kuliacha jina lake la utumwa na kuamua kujiita Joshua Mkhululi.
Licha ya kusomeshwa katika shule zenye hadhi ya juu za biashara ambazo zingemhakikishia mafanikio makubwa katika ulimwengu wa makampuni na katika mashirika ya kimataifa yenye mishahara mikubwa, aliamua kuhamia Tanzania na kwa nguvu kubwa kuunga mkono uhuru wa Tanzania na ukombozi wa nchi za Kusini mwa Afrika.
Katika kipindi chake katika Chuo Kikuu cha Dares Salaam nchini Tanzania, alikuwa kinara wa kuibua Kitivo cha Biashara na Usimamizi kutoka Idara ya Utawala na Usimamizi wa Kitivo cha Sanaa na Sayansi ya Jamii. Alikuwa mkuu wa kwanza wa kitivo pamoja na wenzake wengine na alishiriki katika kuendeleza programu za kitaaluma, muundo wa utawala na wafanyakazi.
Akiwa Mkuu wa Chuo, Prof. Mkhululi pia aliwahi kuwa mwenyekiti wa Kamati ya Ukombozi ya Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, kamati ambayo lengo lake lilikuwa kuelimisha jamii juu ya suala la mchakato wa kuondoa ukoloni katika Rhodesia (Zimbabwe ya sasa).
Joshua hakuwahi kutafuta faida kutokana na msaada wake kwa ajili ya uhuru wa Namibia, Afrika Kusini na Zimbabwe. Na pia alitaka kuendelea kuwatumikia watu wake katika makazi yake Arusha nchini Tanzania.
Pia, alifanya kazi bila kuchoka kwa ajili ya nchi yake na baadaye akatoa mchango mkubwa katika taaluma ya uhasibu nchini Tanzania. Alianza kutoka hatua ya mawazo kutafuta na kukusanya fedha hadi kutekeleza moja ya vyuo vikuu vya biashara nchini, Taasisi ya Uhasibu Arusha (IAA) ambayo alikuwa mkuu wake wa kwanza na kujitolea katika taasisi hiyo kwa muda wa miaka 22.
Prof. Mkhululi kama ilivyoelezwa na mwenzake wa zamani na wanafunzi wa UDSM, alikuwa mwalimu, alijali pia ustawi wa mwanafunzi, kutoa. Kila kitu katika kile alichoamini. Alikuwa mgumu na asiyestahimili tabia mbaya lakini mwadilifu na mwadilifu,” anasema Prof. Mussa J Assad, akikumbuka kisa cha kuvuja kwa mitihani kilichomhusisha binti wa nguli wa kisiasa na mhadhiri ambaye alikuwa rafiki wa Joshua, lakini bado hakubadili uamuzi wake wa kumkatisha mwanafunzi masomo na kumfukuza rafiki yake.
Pia, katika pongezi zake Profesa Campbell anakumbuka mkutano wao wa mwisho ulioakisi ndoto yao ya kujenga Chuo Kikuu cha Pan-African katika jiji la Arusha nchini Tanzania.
Mbali na ufundishaji na ushiriki wake katika mapambano ya ukombozi, Mkhululi pia alianzisha kufadhili, kufundisha na kusimamia timu ya mpira wa miguu ya wavulana wachanga jijini Dar es Salaam.
Cha kusikitisha ni kwamba Prof. Mkhululi hakuwahi kupewa pasi yake ya kusafiria ya Tanzania ambayo alikuwa ameomba hadi kifo chake tarehe 18 Machi 2009. Alizikwa katika jiji la Arusha nchini Tanzania katika sherehe ya maziko ambayo iliendeshwa kwa mujibu wa kanuni za Kanisa la Othodoksi la Ethiopia.
